Strona główna » Newsy » 24. rocznica stanu wojennego

24. rocznica stanu wojennego

2005-12-13

24. rocznica stanu wojennego

24 lata temu, tj. 13 grudnia 1981 roku, na mocy dekretu Rady Państwa wprowadzony został stan wojenny. Decyzja pozbawiona była podstawy prawnej, bowiem trwała sesja Sejmu, a w jej trakcie wydawane dekrety nie miały mocy wiążącej.

Zawieszone zostały podstawowe prawa obywatelskie, wprowadzona została godzina milicyjna, militaryzacja zakładów przemysłowych, zawieszono działalność prasy, telewizji i radia. Władzę w kraju objęła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON), w której skład weszło 20 najwyższych dowódców wojskowych. Jedną z jej pierwszych decyzji było internowanie działaczy opozycyjnych.

Od samego początku miał miejsce opór społeczeństwa wobec działań kierowanych przez generała Wojciecha Jaruzelskiego. Strajki w pierwszych dniach stanu wojennego stały się manifestacją sprzeciwu Polaków.

13 grudnia - data ważna, ale okazuje się, że nie dla wszystkich. Badanie Pentora wykonane w dniach 7-8 grudnia 2005 roku dla Polskiego Radia pokazuje, że 58% ankietowanych Polaków nie potrafi podać pełnej daty wprowadzenia stanu wojennego, czyli powiedzieć, że było to 13 grudnia 1981 roku. 52% Polaków nie zna nawet roku jego ogłoszenia.

Jest to wynik niepokojący, dlatego wydaje się słuszne, aby przypomnieć o wydarzeniach sprzed dwudziestu kilku lat.


Więcej o ówczesnych wydarzeniach...

Mimo że minęło już dużo czasu, motywy wprowadzenia stanu wojennego nie zostały do końca wyjaśnione, nadal toczą się postępowania sądowe (proces w sprawie pacyfikacji kopalni "Wujek"). Jednoznaczna ocena samej decyzji wprowadzenia jest trudna, archiwa ZSRR, które wydają się kluczowe dla tej kwestii, jeszcze długo pozostaną niedostępne. Za rok przypadnie okrągła rocznica i niewątpliwie stanie się to zapewne okazją do uroczystych i szumnych obchodów.

Rada Państwa była kolegialnym organem naczelnym władzy państwowej Rzeczpospolitej Polskiej i Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w latach 1947-1989; jej podstawowym zadaniem było zapewnienie ciągłości najwyższego kierownictwa państwowego, w związku z sesyjnym trybem pracy Sejmu. Przewodniczący Rady Państwa pełnił obowiązki głowy państwa. Rada Państwa działała do 19 lipca 1989 roku, czyli dnia wyboru pierwszego Prezydenta PRL (Wojciech Jaruzelski). Już sam fakt wydania dekretu w czasie trwania sesji Sejmu był działaniem wbrew prawu. Wprowadzenia stanu wojennego zażądała Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON) pod przewodnictwem gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Jej skład był wybitnie militarny, weszło do niej ponad dwudziestu najwyższych dowódców Wojska Polskiego. Sama nazwa została dość niefortunnie wymyślona. W krótkim czasie stała się obiektem żartów ze strony społeczeństwa.

Pierwszymi oznakami „nowego ładu” było przerwanie połączeń telefonicznych już 12 grudnia o godzinie 23.00. W niedzielny poranek program telewizyjny był inny od codziennego. Już o 6 rano zostały nadawane przemówienia generała Jaruzelskiego w radiu i telewizji. Ukazały się specjalne wydania „Trybuny Ludu” i „Żołnierza Wolności”.

Stan wojenny oficjalnie uzasadniany był załamaniem gospodarczym kraju, groźbą zamachu stanu i przejęcia władzy przez Solidarność. W latach 90. gen. Jaruzelski stwierdził, że stan wojenny musiał być wprowadzony jako obrona polskiej racji stanu, ze względu na naciski władz ZSRR i zagrożenie interwencją wojsk Układu Warszawskiego. Przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego trwały od sierpnia 1980 roku.

Na podstawie dekretów Rady Państwa i rozporządzeń Rady Ministrów ograniczono podstawowe prawa obywatelskie. Aresztowano lub internowano łącznie ponad 10 tys. osób, zawieszono, a następnie rozwiązano wszystkie związki zawodowe, zdelegalizowano część organizacji społecznych (m.in. Niezależne Zrzeszenie Studentów, Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, Związek Artystów Scen Polskich, Związek Literatów Polskich), zakazano strajków, zmilitaryzowano podstawowe dziedziny gospodarki (transport, energetyka, przemysł wydobywczy, telekomunikacja). Do zmilitaryzowanych zakładów pracy wprowadzono komisarzy wojskowych. Odmowa wykonania poleceń równoznaczna była dezercji i mogła być karana przez sądy wojskowe do kary śmierci włącznie. Program telewizyjny i radiowy ograniczono tylko do jednego programu. W telewizji prezenterzy występowali w wojskowych mundurach. Przerwano nauczanie w szkołach i na uczelniach. Wśród internowanych byli czołowi działacze Solidarności, działacze opozycji, naukowcy, ludzie kultury i sztuki, nauczyciele.

Popisem propagandowym było internowanie Edwarda Gierka, Piotra Jaroszewicza i innych działaczy PZPR minionej epoki, jako ludzi odpowiedzialnych za kryzys gospodarczy. Pierwszej nocy internowano około 5 tys. osób. Internowania odbywały się na mocy decyzji Komendantów Wojewódzkich Milicji Obywatelskiej.

Z 14 na 15 grudnia w całym kraju rozpoczęły się pacyfikacje wielkich zakładów. W nocy ZOMO spacyfikowało Stocznię Gdańską. 15 grudnia podobny los spotkał kopalnię „Manifest lipcowy” w Jastrzębiu. Dzień później miały miejsce walki uliczne w Trójmieście.

Jedną z bardziej dotkliwych represji dla społeczeństwa było wprowadzenie godziny milicyjnej. Początkowo od godziny 22 do 6, potem od 23 do 5. Zniesioną ją w maju 1982 r. (24 grudnia 1981 roku została zniesiona na jedną noc z okazji Wigilii).

Łączność telefoniczna była jawnie kontrolowana (pamiętne sceny w filmie „Rozmowy kontrolowane”). Stosowano tryb doraźny w postępowaniu sądowym. Wiele grup zawodowych poddano weryfikacji polityczno-ideologicznej (dziennikarze, nauczyciele, administracja państwowa, sędziowie). 16 grudnia - ZOMO ponownie spacyfikowało Stocznię Gdańską. Od godzin południowych rozpoczęły się na ulicach Gdańska starcia z milicją. Do walki z tłumem użyto helikopterów i czołgów. W obronie kopalni "Wujek" zginęło 9 górników, 21 miało rany postrzałowe.

25 stycznia Sejm zatwierdza stan wojenny. Przeciwko głosował tylko jeden poseł.

Znaczny był opór społeczeństwa. W dużych zakładach przemysłowych organizowano strajki, m.in. w „Hucie Lenina” w Nowej Hucie, w wielu kopalniach na Śląsku. Były one brutalnie tłumione.

Wiele tysięcy osób aresztowano i skazano na kary więzienia lub grzywny, pozbawiono pracy. Od wielu groźbą wymuszano składanie deklaracji lojalności tzw. „lojalki” wobec władz państwowych. Wszelki opór był rozbijany. Strajki okupacyjne i demonstracje uliczne pacyfikowane były z użyciem specjalnych oddziałów MO – Zmechanizowanych Oddziałów Milicji Obywatelskiej (ZOMO) i sprzętu wojskowego.

Społeczeństwo organizowało formy oporu biernego, np. bojkot państwowych środków masowego przekazu, tzw. „drugi obieg”, czyli wydawanie konspiracyjne druków ulotnych, gazet i całych książek. Osiągnął on godne podziwu rozmiary. Miały miejsce tzw. „manifestacje spacerowe”. Zorganizowano je po raz pierwszy w Świdniku na wezwanie władz tamtejszej Solidarności. Polegały one na masowych spacerach w czasie nadawanie Dziennika TV o 19.30. Inną formą wyrazu sprzeciwu były tzw. „przerwy ciszy”, która polegała na powstrzymaniu się od rozmów w czasie przerw między lekcjami w szkole. Jako pierwsi posłużyli się nią uczniowie II LO im. Stefana Batorego w Warszawie.

WRON powołał komisarzy wojskowych, którzy ingerowali we wszystkie sfery życia - od dostaw mleka do lokalnego sklepu do działalności duży zakładów przemysłowych. Powołano także Obywatelskie Komitety Ocalenia Narodowego (OKON), których zadaniem było propagowanie „właściwych postaw społecznych”.

Wprowadzenie stanu wojennego wywołało reperkusje za granicą. Jedną z pierwszych była prośba o azyl polskiego ambasadora w USA (21 grudnia 1981 r.), Romualda Spasowskiego. Na podobny krok zdecydował się polski ambasador w Japonii. Obaj zostali skazani zaocznie na karę śmierci przez sąd wojskowy.

23 grudnia prezydent USA Ronald Reagan wprowadził sankcje gospodarcze wobec PRL. W marcu Komisja Praw Człowieka ONZ uchwala rezolucje, domagającą się przygotowania raportu na temat sytuacji w Polsce. W czerwcu 1982 r. przedstawiciele Francji i Norwegii w Międzynarodowej Organizacji Pracy składają skargę na nieprzestrzeganie przez Polskę podpisanych przez nią międzynarodowych konwencji.

Stan wojenny został zawieszony 31 grudnia 1982 r. na mocy uchwały Rady Państwa z 19 grudnia 1982 r. Jeszcze wcześniej, bo 10 listopada 1982 roku zostaje zwolniony z internowania Lech Wałęsa. 22 lipca 1983 r. stan wojenny zostaje odwołany. Jednak część represyjnego ustawodawstwa wprowadzona w trakcie jego trwania została zachowana.

Opracował: Piotr Winnicki