Strona główna » Newsy » Ukazało się straszne światło

Ukazało się straszne światło

2008-01-30

Ukazało się straszne światło

Z czego słynie Pułtusk? Z najdłuższego rynku w Europie oraz jednego z największych w dziejach pisanych deszczów meteorytów. Dokładnie 140 lat temu posypały się tam z nieba tysiące kamieni.

Kamienną ulewę poprzedził bolid, którego lot śledziły tysiące osób. Warszawski "Kurier Codzienny" relacjonował: "Rozsypał miliony iskier o kształcie najświetniejszego fajerwerku. Pękł, a jakby podziemny wulkaniczny huk trzykrotnie obił się o uszy mieszkańców, wstrząsając szybami niemal we wszystkich domach w Warszawie". Korespondent z Pułtuska donosił: "Ukazało się tak straszne światło, że trudno było nie stracić przytomności. Trwało to szczęściem nie więcej jak 4-5 sekund. Wtem nad głowami naszymi dały się słyszeć jakby dwa bardzo silne działowe strzały. W tej samej chwili rozpoczęła się kanonada, ale tak dziwnego rodzaju, jakby z kilkuset wrzaskliwych karabinów strzelano ci nad uszami do żelaznej tarczy albo jakby dwie bomby ze szmermelami pękały nad głowami".

Był to blisko ośmiotonowy meteoryt kamienny, tzw. chondryt. Rozpadł się nad Pułtuskiem na prawie 70 tys. kawałków - od nieułomków o masie kilograma do kilkugramowych ziarenek zwanych grochem pułtuskim. Niektóre spadły na dachy i ulice, większość na pola i wsie. Nikt nie ucierpiał. Ludzie ścierali kamienie na proszek, wierząc, że mają właściwości lecznicze. Ponad setkę okazów zebrali naukowcy z warszawskiej Szkoły Głównej. Największy - prawie 10-kilogramowy - trafił do British Museum w Londynie. Wiele znalazł prof. Jan Samsonowicz, wędrując po okolicznych wsiach w latach międzywojennych (jego znaleziska tworzą kolekcję Muzeum Ziemi PAN).

"Pułtusk" jest rekordzistą świata pod względem obfitości kamiennego deszczu. - Mieliśmy też największe w Europie deszcze meteorytów żelaznych koło miejscowości Morasko (dziś w granicach Poznania) oraz żelazno--kamiennych pod Łowiczem - mówi Andrzej Pilski z Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, członek zarządu Międzynarodowego Stowarzyszenia Kolekcjonerów Meteorytów.

Ostatni raz w naszym kraju natrafiono na świeży meteoryt w 1994 r. w Baszkówce pod Warszawą. - W 2000 r. mieliśmy pecha, bo przemierzające nasze niebo meteoryty spadły tuż za granicą - opowiada Pilski.

Wciąż jednak można znaleźć kawałki "Pułtuska" - leżą w ziemi między Pułtuskiem a Różanem. Choć tysiące już wyorano i wyrzucono wraz ze zwykłymi kamieniami.

- Kilkanaście znaleźli w ostatnich latach poszukiwacze, przeczesując te tereny wykrywaczami metalu, bo większość meteorytów kamiennych zawiera ziarenka żelaza - opowiada Andrzej Pilski. Trafienie na zagrzebany meteoryt to jak znalezienie igły w stogu siana. W internetowym Astroforum kilka lat temu jeden ze zbieraczy tłumaczył nowicjuszowi: "Aby znaleźć meteoryt, musiałbyś wykopać średnio kilkanaście ton gwoździ, podków, puszek, łusek, odłamków itd. Znudziłoby ci się po wielu dniach ciężkiego kopania. Dodatkowo wykopiesz kilkaset bryłek, które z pewnością nie będą meteorytami, a na których zidentyfikowanie będziesz musiał poświęcić sporo czasu".

Poradniki dla poszukiwaczy wyliczają cechy, po których można rozpoznać kamienie z nieba. Mają np. obtopioną powierzchnię (niedoświadczeni dadzą się nabrać na zwykły żużel). Przyciągają magnes (ale to dotyczy większości ziemskich bazaltów, które w dodatku mają też brązową powłokę wskutek wietrzenia, tak jak meteoryty dłużej leżące w ziemi). Na ich powierzchni znajdują się regmaglipty - tj. płytkie zagłębienia powstałe podczas przelotu przez atmosferę (ale łatwo je pomylić z wgłębieniami powstałymi wskutek wietrzenia ziemskich kamieni).

- Prawdę mówiąc ten, kto miał okazję przyjrzeć się meteorytom z bliska, rozpoznaje je potem bez większego trudu, a ten, kto meteorytu na oczy nie widział, nie rozpozna go na podstawie samego opisu - śmieje się Pilski. Radzi więc, by zwiedzić najbliższą kolekcję meteorytów, obejrzeć uważnie, a potem szukać czegoś podobnego.

Istotną wskazówką jest wewnętrzna struktura. Przeważająca większość meteorytów kamiennych ma ziarnistą budowę. Składa się z kamiennych kuleczek milimetrowej wielkości, między którymi tkwią ziarenka metalicznego żelaza z niklem i złocistego siarczku żelaza. - Wszystko to musi być razem w jednym kamieniu, bo z samych kuleczek składają się np. piaskowce - tłumaczy Pilski. - Z kolei meteoryty żelazne łatwo pomylić ze zwykłym złomem. Pozaziemskie żelazo zawiera przynajmniej 4,5 proc. niklu, ale tego gołym okiem nie widać.

Ziemskie środowisko jest wrogie dla meteorytów, dość szybko wietrzeją. Świeżo spadłe bardziej się ceni. Dla kolekcjonerów są po prostu ładniejsze, a naukowcy mogą wydostać z nich więcej informacji na temat ich kosmicznego pochodzenia. Są prawdziwą kopalnią wiedzy o początkach Układu Słonecznego. Pułtuski meteoryt zidentyfikowano jako odłamek planetoidy Hebe krążącej między Marsem a Jowiszem.

- Jeśli ktoś sądzi, że znalazł meteoryt, mogę dokonać wstępnej weryfikacji, a gdyby wypadła pozytywnie, zorganizować szczegółowe badania - obiecuje Pilski. Zaznacza, że znalezisko może się trafić każdemu: - Cztery lata temu 12-letnia dziewczynka znalazła mały meteoryt w żwirze wysypanym na drogę.

AUTOR: Piotr Cieśliński

Źródło: Gazeta Wyborcza